Niedoczynność tarczycy jest zaburzeniem, w którym tarczyca produkuje za mało hormonów w stosunku do potrzeb organizmu. Tarczyca jest niewielkim narządem położonym na szyi. Odpowiada za wytwarzanie i uwalnianie dwóch hormonów: trijodotyroniny (T3) oraz tyroksyny (T4), regulujących funkcję większości tkanek organizmu oraz wpływających na metabolizm naszego organizmu. Czynność tarczycy jest kontrolowana przez przysadkę mózgową, która uwalnia hormon tyreotropowy (TSH) pobudzający tarczycę do produkcji T3 i T4. Czynność tarczycy i przysadki pozostają w ścisłej zależności.
Niedoczynność tarczycy jest powszechnie występującym schorzeniem i dotyczy 1-6 % populacji ogólnej. Zdecydowanie częściej chorują kobiety, a częstość ta wzrasta z wiekiem, szczególnie po 60 r.ż. Dotyczy jednak również osób młodszych oraz dzieci. Poza tym w części przypadków możemy obserwować rodzinne występowanie tego schorzenia.
Jeszcze do niedawna główną przyczyną niedoczynności tarczycy w Polsce był niedobór jodu, ale od 1997r. , kiedy to wprowadzono obowiązkową profilaktykę w postaci jodowanej soli, na plan pierwszy wysunęło się autoimmunologiczne zapalenie tarczycy typu Hashimoto.
Choroba Hashimoto określana jest również przewlekłym autoimmunologicznym lub limfocytarnym zapaleniem tarczycy. Jest to choroba z kręgu chorób autoimmunologicznych, u podłoża której leży występowanie nacieków limfocytarnych w gruczole tarczowym oraz obecność przeciwciał skierowanych przeciwko komórkom tarczycy. Choroba Hashimoto może przebiegać zarówno z niedoczynnością jak i prawidłową funkcją tarczycy, a proces zapalny toczący się w tarczycy prowadzi albo do rozwoju wola, czyli patologicznego powiększenia tarczycy, albo do stopniowego zaniku gruczołu.
Do innych rzadszych przyczyn niedoczynności tarczycy należą: stan po chirurgicznym usunięciu tarczycy, stan po radioterapii szyi lub terapia radiojodem, niedoczynność tarczycy wtórna do przyjmowanych leków oraz różne genetyczne uwarunkowania.
Jakie są objawy niedoczynności tarczycy?
Do typowych objawów niedoczynności tarczycy nalezą: uczucie ciągłego zimna, zmęczenie/ senność, obniżenie nastroju, depresja, zaburzenia pamięci, przyrost masy ciała, zaparcia, spowolnienie czynności serca, nadciśnienie tętnicze; sucha, łuszcząca się, blada skóra, suche , wypadające włosy, zaburzenia miesiączkowania oraz niepłodność. W badaniach laboratoryjnych można stwierdzić podwyższone stężenie cholesterolu i niedokrwistość.
Objawy niedoczynności tarczycy mogą mieć różne nasilenie, od łagodnego do bardzo ciężkiego. Osoby z łagodną niedoczynnością tarczycy mogą nie zaobserwować u siebie żadnego z wymienionych objawów, lecz jeśli problem nie zostanie wykryty i leczony, choroba może podstępnie się rozwijać. Skutki nieleczonej niedoczynności tarczycy mogą obejmować choroby serca, niepłodność, a w bardzo ciężkich przypadkach nawet śpiączkę.
W przypadku pojawienia się objawów sugerujących niedoczynność tarczycy należy się zgłosić do lekarza rodzinnego lub endokrynologa, który po badaniu lekarskim (po zebraniu wywiadu i zbadaniu pacjenta) zdecyduje o konieczności oznaczenia TSH. Okresowe badania TSH powinny być również wykonywane u osób, u których w rodzinie stwierdzono chorobą Hashimoto lub inne choroby z kręgu chorób autoimmunologicznych (bielactwo, łuszczyca, cukrzyca t.1, celiakia itd).
Jak diagnozować i leczyć niedoczynność tarczycy?
W celu potwierdzenia niedoczynności tarczycy konieczne jest wykonanie badań hormonalnych i immunologicznych. Wstępne badanie hormonalne oceniające czynność tarczycy obejmuje przede wszystkim ocenę stężenia TSH we krwi. Jeżeli uzyskany wynik jest nieprawidłowy (powyżej górnej granicy normy), konieczny jest pomiar stężenia wolnej tyroksyny (FT4). Pierwotną niedoczynność tarczycy (związaną z chorobą tarczycy, a nie chorobą przysadki) rozpoznaje się jeżeli podwyższonemu stężeniu TSH towarzyszy obniżone stężenie FT4. Aby potwierdzić natomiast rozpoznanie choroby Hashimoto należy dodatkowo oznaczyć poziom przeciwciał przeciw tyreoperoksydazie (anty-TPO) i /lub przeciw tyreoglobulinie (anty-Tg).
Bardzo ważne w diagnostyce chorób tarczycy jest również badanie USG tarczycy, które w przypadku niektórych chorób tj choroba Hashimoto wykazuje bardzo typowy obraz sonograficzny, a ponadto pozwala wykryć dodatkowe zmiany np. guzki tarczycy, które mogą wymagać dodatkowej diagnostyki lub leczenia.
Niedoczynność tarczycy leczy się przyjmując regularnie brakujące hormony tarczycy. Lewotyroksyna produkowana syntetycznie ma takie samo działanie jak hormon naturalnie wytwarzany w tarczycy. W Polsce istnieje wiele preparatów lewotyroksyny. Regularne przyjmowanie brakujących hormonów tarczycy prowadzi do normalizacji stężenia TSH oraz powrotu prawidłowego funkcjonowania organizmu. Dodatkowo w przypadku wola może je zmniejszać lub hamować dalszy jego rozwój. Większość chorych może być leczona ambulatoryjnie. Osoby z ciężką niedoczynnością tarczycy lub ze współistniejącymi poważnymi chorobami (np. choroba serca) mogą początkowo wymagać leczenia w szpitalu.
Lewotyroksynę należy przyjmować regularnie, najlepiej o tej samej porze, zwykle rano, koniecznie na czczo, około 30-60 min przed posiłkiem. Każdorazowo lekarz indywidualnie ustala dawkę początkową leku. Następnie przeprowadza się kontrolne badania stężenia TSH i na podstawie uzyskanego wyniku lekarz modyfikuje dawkę leku. Początkowo mogą być konieczne częstsze kontrole TSH (co ok. 6-12 tygodni). Natomiast po stabilnym wyrównaniu niedoczynności tarczycy kontrole TSH mogą być rzadsze (co 6-12 miesięcy). Należy poinformować lekarza prowadzącego o wszystkich innych przyjmowanych lekach; niektóre leki (np. preparaty żelaza) nie powinny być przyjmowane razem z lewotyroksyną w tym samym czasie. Większość pacjentów z niedoczynnością tarczycy wymaga leczenia lewotyroksyną i okresowej kontroli TSH przez całe życie. W niektórych przypadkach (np. poporodowe zapalenie tarczycy, podostre zapalenie tarczycy, polekowa niedoczynność tarczycy) może dojść do samoistnego wyzdrowienia i ustąpienia niedoczynności tarczycy.
Niedoczynność tarczycy u dzieci
Mówiąc o niedoczynności tarczycy należy zwrócić uwagę na dwie wyjątkowe grupy pacjentów, w przypadku których niedobór hormonów tarczycowych może być szczególnie niebezpieczny. Do takie grupy należą m.in dzieci, w przypadku których możemy mieć do czynienia z wrodzoną niedoczynnością tarczycy, objawiającą się zaburzeniami rozwoju ogólnego, upośledzeniem rozwoju intelektualnego, wzrastania i dojrzewania od pierwszych tygodni życia. Stąd od wielu lat w Polsce realizowany jest program wczesnego wykrywania niedoczynności tarczycy u dzieci i w związku z tym już w 3-5 dobie życia wykonywane jest badanie przesiewowe pozwalające wcześnie rozpoznać i leczyć tą chorobę, unikając poważnych dla rozwoju dziecka konsekwencji.
Niedoczynność tarczycy u kobiet planujących ciąże i u kobiet w ciąży
Kolejną grupą, w przypadku której niedoczynność tarczycy jest szczególnie niebezpieczna, są kobiety w wieku rozrodczym i kobiety w ciąży. Niedobór hormonów tarczycowych może prowadzić u kobiet do trudności w zajściu w ciążę, częstszych poronień, nieprawidłowego przebiegu ciąży oraz gorszego rozwoju ich potomstwa. Stąd też zalecane jest badanie przesiewowe w kierunku zaburzeń czynności tarczycy przed planowaną ciążą oraz w razie stwierdzanych niepowodzeń położniczych, a następnie ścisłe monitorowanie leczenia najlepiej pod kontrolą endokrynologa. Natomiast u pacjentek z już rozpoznaną niedoczynnością tarczycy należy pamiętać o tym, że w chwili zajścia w ciążę, wymagają one pilnego zwiększenia dawki suplementacyjnej hormonów tarczycowych i dlatego niezwłocznie powinny poinformować swojego endokrynologa o ciąży. Równie ważna dla wszystkich kobiet w ciąży jest właściwa podaż jodu w diecie. Dla przeciętnej osoby wystarcza podaż jodu w ilości ok 150 µg /dobę. Ale dla kobiet w ciąży powinna wynosić 250 µg/dobę. W zawiązku z tym zalecana jest dieta uwzględniająca pokarmy bogate w jod (sól jodowana, ryby morskie, szpinak, brokuły, groszek zielony, jaja kurze, mleko i jego przetwory, orzechy laskowe itd. ) oraz suplementacja jodku potasu w postaci gotowych preparatów dostępnych w aptece.
Nowości w leczeniu niedoczynności tarczycy
Pacjenci z rozpoznaną niedoczynnością tarczycy często zadają pytanie o możliwości profilaktyki lub poprawy kontroli choroby za pomocą diety np. bezglutenowej lub suplementacji m.in selenu. W chwili obecnej brak jest pewnych dowodów naukowych na skuteczność takiego postępowania. Wymaga to oczywiście indywidualnego podejścia, w tym np. wykluczenia celiakii należącej również do chorób autoimmunologicznych.
Niedoczynność tarczycy , w tym najczęstsza jej przyczyna, czyli autoimmunologiczne zapalenie tarczycy Hashimoto jest chorobą w głównej części uwarunkowaną genetycznie. Nie mamy wpływu na predyspozycję genetyczną osób obciążonych. Osoby, u których w rodzinie występują choroby tarczycy, lub które leczą się z powodu innych chorób autoimmunologicznych powinny zwracać szczególna uwagę na rozwój objawów niedoczynności oraz wykonywać przesiewowe badanie TSH celem wczesnego wykrycia zaburzeń funkcji tarczycy.
Niedoczynność tarczycy
lek. Agnieszka Szyman-Nurczyk
Specjalista Endokrynolog, specjalista Chorób Wewnętrznych
